Las maluranças de Jausèl lo Banard

Retranscrit par Didier Grange

Las maluranças de Jausèl lo Banard

Aquò es pas d’anuèit , ni de davans-ièr, nimais de la guèrra de 14, ni mèsmas d’aquela de setanta. Quò èra dau temps de nòstre grand Empereur, lo Paul-Léon (Napoleon), aquele qu’èra caporal, .. mès basta.

En aquel temps (d'aquel temps), viviá entre Molin e lo Masèlgirard, dinc una petita androna, un òme de trenta a quaranta ans, e que tot lo monde apelavan Jausèl lo banard. Sabètz çò qu’es un banard ? Lo monde bièn d’ara (d'anuèit), dison d’un banard qu’es pas fin, un pauc simple e pensan que lo banard es tant bèstie, fotraudèl, engònhe, que poiriá portar de banas coma lo boc de Vala(t).

E ben, nòstre paure Jausèl aviá pas totjorn bièn sa tèsta sotz son chapèl, e vos vauc dire quauquas unas de sas maluranças. Per vos mostrar son èime, vos chal dire que quand èra gaire que destria(t) et qu’aviá pas encara de bràias a tombarèl, Samuèl d’as Saletas li diguèt un còp :
- Jauselon, quaus amas mèlhs, ton paire o ta maire ?
- Ame mèlhs lo bacon ! respondèt nòstre banard
Es verai que sa maire èra pas tojorn bièn pinhaa dau bon latz, e que coneissiá surtot son paire per las frastelaas que li bailava de temps en temps.

Quand mòrts fuguèron sos parents, Jausèl fuguèt patron a la maison e jamais se vouguèt mariar, voliá pas s’empaitar d’una femna, un chabèstre coma disiá. Èra benliau pas tant estropia(t) d’èime que n’aviá la fegura.

Un sandes, polava lo gròs sapifau (sap), qu’èra davant son assot (sa maison). Aviá comença(t) a la cima, e asseta(t) sus la darrèira brancha d’un bas, fasiá una pausa. Lo temps de tirar sa chica de son esclòp dreit per se la botar dins sa gaunha gaucha. Puèis amaudèt de far marchar son escofina per seitar lo branc que li serviá de sèla (que i èra asseta(t) dessús).
Un òme de Pealaveala (d'às Panelièr) venguèt a passar sus son asnichon
- Manca-d-èime, te vas tombar ! ço diguèt a Jauselon.
- Passa ton chamin, te demande pas si la sopa es quèita (coita) !

Nòstre banard seitava, seitava, e tant seitèt qu’aquò faguèt : crrrac , e Jausèl davalèt aube sa polalha. Se trobèt a tèrra sans tròp de mal, a part una còsta d’enfonçaa e sa chica qu’èra ni a dreita ni a gaucha, ma fe, l’aviá avalaa.

Jausèl pensèt : Aquel òme que m’a dit que m’anavos fotre a tèrra, quò èra surament lo Bon Dieu. E se botèt a córrer après l’òme de Pealaveala (d'às Panelièr). Èra pas lònh.
- E, e ! bramèt Jausèl, disètz-me quant me rèsta de temps à viure, vos que m’avètz dit que m’anavos barrionlar.
- Quand mon asne aurà fat treis pets, serètz mòrt. Li fuguèt respondu(t).

E vequià Jausèl que corriá après l’asnichon. Tot d’un còp, la bèstia faguèt son promièr solaç (solaçon)
- A, paure Jausèl, paure Jausèl ! Te rèsta mas dos pets a viure, plorava darrièr nòstre manca-d-èime.
E l’asne se solatgèt un autre còp
- Mas un pet, mas un pet a viure ! bramèt Jausèl.

Puèis aguèt una idèa, se botèt a arranchar d’èrba, ne’n faguèt un gròs bochon , puèis aub aquò bochèt l’autre latz de la fegura de l’asne.
- Coma aquò siós tranquile.

Mès tot a una fin en aquel (aqueste) monde. L’asne èra fèrme cofle, se botèt a inar e lo bochon filèt coma un còp de petaraba. Jausèl, dos mètres darrièr, l’aguèt en plen morre. Se laissèt eschavelar sus lo chamin - Siós mòrt ! Siós mòrt !
E restèt redge coma una chamisa gealaa.

De butaires venguèron a passar e lo botèron sus un charrie (dinc una caissa) per l’emmenar as ele, mès à mèita chamin, saián plus si chaliá virar a dreita o a gaucha. Jausèl lhor diguèt
- Paure monde, quand èros en viá, preniós totjorn lo violeton de dreita.

Texte de Roger de Bayle des Hermens

Las maluranças de Jausé lou Banart

Couéis pas d'aneit, gni de davans-hiérn gni maïs de la gerre de Aquò es pas d’anuèit , ni de davans-ièr, nimais de la guèrra de 14, ni mèsmas d’aquela de setanta. Quò èra dau temps de Napoleon, aquele qu’èra caporal, .. mès basta, gni mêmas d'aquella de seotanta. Couèra dau tems de nostré grand EMpereur, lou Paul-Léon, aquelé quère capoural ... mé basta !....

En aqué tems vivia entre Moulli e lou Mazelgirart, dinc ena petita endrouna, en homé de trenta a quaranta ans et que tout lou moundé appelavan Jausé lou Banart. Sabés ço qu'es en banart ? Lou moundé bien d'ara, guisoun d'un banart qu'es pas fi, un pauc simplé et pensa que lou banart es tant besquié, foutraudel et engogné que pouya pourtar de banas couma lou bouc de Valla.

Et bé, nostré pauré Jausé aya pas toujour bien la testa sous soun chapel et vous vauc diré quauquas unas de sas malhuranças. Per vous moustrar soun eïmé, vous chal diré que quand èra gaïré que destria et qu'aya pas encara de brayas à toumbarel, Samuel das Salettas lli diguet en cop:
- Jauselou, quaus amas meis, toun païré ou ta maïré ?
- Amé meis lou bacou! respondet nostre banart.
Es veraï que sa maïré éra pas toujours pigna dau bon las et que coneissia surtout soun païré per las frastellas que lli beilava de temps en temps.

Quant morts fuguèroun sous parents, Jausé fuguet patrou à la meisou et jamaïs vouguet se mariar, voulia pas s'empeïtar d'una fena, enn chabestré coua disia. Era beliaou pas tant estroupia d'eimé que n'aya la fegura.

En sandes polava lous gros sapifau de davant soun assout. Aya coumença à la cima et aseta sus las dareira brancha d'en bas fasia ena pausa, lou temps de quirar sa chiqua de soun escliop dreit per se la boutar dinc sa gaugna gaucha. Peis amaudet de far marchar soun escoufina per seitar lou banc que lli servia de sella.

En homé de Péalavéala venguet à passar sus soun anichou:
- Manqua d'eimé, te vas toumbar! sous diguet à Jauselou.
- Passa toun chami, te demandé pas si la soupa i queita!

Nostré banart seitava, seitava, et tant seitet que co faguet: crr, et Jausé davalet aubé sa poulailla. Se troubet à terra sans trop de mal, à part ena costa d'enfounça et sa chiqua qu'èra gni à dreita, gni à gaucha, ... l'aya avala!

Jausé penset: aquel homé que m'a dit que m'anavous foutré à terra, couèra surament lou Bon Diéou! et se boutet à couré après l'homé de Péalavéala. Era pas louin:
- Eh! eh! bramet Jausé, disez-mé quant me resta de temps à viouré, vous que m'avez dit que m'annavous bariounlar
- Quant moun âné aura fat tri petch, serès mort! lli fuguet respoungu.

Et véquia Jausé que couria après l'anichou. Tout d'en cop la besquia faguet soun proumier soulatch.
-Ah! pauré Jausé! pauré Jausé! te resta mas dous petch à viouré, plourava per darier nostré manqua d'eimé.

Et l'âné se soulaget un autré cop.
- Mas en pet! mas en pet à viouré! bramet Jausé.

Peis aguet ena idéa, se boutet à aranchar d'herba, ne'n faguet un gros bouchou, peis aubé aco bouchet l'autré las de la fegura de l'anichou.
- Comme aco sious tranquillé.

Mais tout a en fi en aquelé moundé. L'âné èra ferme couflé, se boutet à inar et lou bouchou filet couma en cop de petaraba. Jausé dous mètres darriér, l'aguet en plen mouré. Se lisset eschavelar sus lou chami:
- Siou mort! siou mort!
Et restet regé couma en chamisa géala.

De butaïres venguéroun à passar et lou boutéroun sus en charié per l'emmenar as elé, mé à meita chami sayan pas si chailla virar à dreita ou à gaucha, Jausé lliou diguet:
- Paurès moundé! quand érous en via, prenious toujours lou viouletou de dreita!